24 maja 1971 roku Ved Prakash Malhotra, główny kasjer w oddziale State Bank of India przy Parliament Street w Delhi, odebrał telefon z prośbą o przekazanie 60 lakh rupii kurierowi na tajną misję o wielkim interesie narodowym. Rozmówca przedstawił się jako PN Haksar, zaufany doradca i sekretarz premier Indiry Gandhi. Kilka sekund później do telefonu zadzwonił także premier. Malhotra, sumienny oficer, uchodźca z zaborów, zapalony głębokim patriotyzmem, dostrzegł w tym szansę na zrobienie czegoś dla kraju uwikłanego wówczas w wojnę w Bangladeszu, by po kilku godzinach zdać sobie sprawę, że został oszukany. Większość pieniędzy udało się odzyskać w ciągu jednego dnia od niejakiego Rustoma Sohraba Nagarwali, byłego oficera armii. Ale dlaczego Nagarwala zorganizował napad? W kolejnych miesiącach epizod ten przerodził się w skandal, który wzbudził wątpliwości Kancelarii Premiera.
W swojej relacji o jednym z najbardziej sensacyjnych przypadków niestosowności finansowej, jaki wstrząsnął krajem, dziennikarze Prakash Patra i Rasheed Kidwai szczegółowo omawiają tę sytuację. Oszustwo, które wstrząsnęło narodem: skandal w Nagarwala (399 rupii, HarperCollins) opiera się na doniesieniach prasowych, wywiadach, zeznaniach złożonych przed policją, dokumentach z Archiwów Narodowych i zeznaniach przed Komisją P. Jaganmohana Reddy’ego, powołaną w celu zbadania tego epizodu, aby przedstawić zawiłości sprawy.
Suma 60 lakh rupii w 1971 r. odpowiada dzisiejszej kwocie 170 crore rupii. Czy Nagarwala był szukającym uwagi brzuchomówcą zaniepokojonym geopolityką tamtej epoki? Czy działał na polecenie siły wyższej? Czy był kozłem ofiarnym zmuszonym do udziału w skorumpowanych licytacjach? Przez CIA? Sama premier? Czy ona lub ktoś inny zaparkował niezaliczone pieniądze w banku? Czy Malhotra był naprawdę naiwny, czy też był przyzwyczajony do otrzymywania instrukcji z biura premiera?
Epizod w Nagarwali przerodził się w kryzys dla rządu (źródło: Express Archive)
Był to okres napięć w polityce kraju, który miał doprowadzić do stanu nadzwyczajnego w ciągu niecałych pięciu lat. Kwestionowano rzetelność finansową i nie tylko syna premiera, Sanjaya Gandhiego. Opozycja znalazła okazję do zaatakowania rządu, a tajemnica zagęściła się, gdy główny oficer śledczy Devinder Kumar Kashyap zginął po tym, jak tonga uderzyła w jego samochód. Nagarwala również zmarł w areszcie, choć większość relacji przypisuje jego śmierć przyczynom naturalnym. Jego zeznania wcześniej przechodziły od twierdzeń, że działał z własnej woli, do grożenia zdemaskowaniem „przełożonych”.
Okres ten był pełen teorii spiskowych. Jednak pani Gandhi podsyciła atmosferę podejrzeń, uznając ten epizod za nieistotny. Błędne dochodzenie policyjne nie pomogło. Wiadomo, że dochodzenia policyjne są nieskuteczne i nie zawsze są wolne od machinacji politycznych lub innych. Komisja Reddy’ego, utworzona po utracie władzy przez Indirę Gandhi, ostro skrytykowała policyjne śledztwo. Sędzia Reddy powiedział, że trudno mu uwierzyć, że Nagarwala działał dla żartu. Komisja nie była jednak w stanie wskazać winy.
Patra i Kidwai również nie wyciągają wniosków. Jednak na około 250 stronach przedstawiają tę sprawę w sposób, który rzuca światło na czasy, gdy odpowiedzialność finansowa była zaledwie przypisem w rozmowach na temat ekonomii i kształtowania polityki. Być może skandal z Nagarwalą znalazł oddźwięk w klasyku Rohintona Mistry’ego Such a Long Journey (1991) – podobieństwo Majora Bilimorii i niedźwiedzia Gustada Noble do Nagarwali i Malhotry jest zbyt duże, aby je przeoczyć. Ale epizod ten wymagał skrupulatnego przedstawienia faktów, bez uprzedzeń – czego nie zapewniał ówczesny nonszalancki system.
Patra i Kidwai dowiadują się o licznych szczegółach — relacje o tym, że Nagarwala doznał paraliżu twarzy, który praktycznie uniemożliwiałby mu brzuchomówstwo, są przerywane zeznaniami składanymi przed agencjami śledczymi na temat skłonności byłego oficera armii do mimikry w więzieniu. Zawiera opis tego, co Nagarwala robił przed fatalnym wydarzeniem — na przykład żona dozorcy pensjonatu Parsi stwierdziła, że jego nieprzyjęcie powitania różni się od zwykle pogodnego usposobienia oficera armii. Zauważyła również, że Nagarwala „skrócił i ufarbował włosy”. Patra i Kidwai mogli zwiększyć tajemnicę wokół sprawy Nagarwali. Udało im się to jednak, oferując czytelnikom historię bardziej wciągającą, niż ta, do której mieliby dostęp.
